Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej to ważna postać w systemie władzy, ale jego rola nie polega na codziennym rządzeniu krajem. W przeciwieństwie do rządu, który kieruje polityką państwa, Prezydent pełni raczej funkcję kontrolną i reprezentacyjną. Jego uprawnienia pozwalają mu bardziej wpływać na kierunek działań władzy ustawodawczej i wykonawczej, niż je bezpośrednio kreować. Jednym z kluczowych narzędzi, jakimi dysponuje Prezydent, jest prawo weta wobec ustaw uchwalanych przez parlament. Kiedy Sejm i Senat przegłosują ustawę, zanim stanie się ona obowiązującym prawem, musi zostać podpisana przez Prezydenta. Ten może ustawę podpisać, odesłać ją do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem o jej zgodność z Konstytucją, lub zawetować – czyli odmówić jej podpisania i zwrócić ją do Sejmu z uzasadnieniem. W przypadku weta ustawa trafia z powrotem do posłów, którzy mogą próbować je odrzucić. Nie jest to jednak łatwe, bo potrzeba do tego większości 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy wszystkich posłów. Jeśli takiej większości nie ma, ustawa przepada, co oznacza, że Prezydent skutecznie zablokował jej wejście w życie.
Prezydent może zawetować praktycznie każdą ustawę uchwaloną przez parlament – od podatkowych po społeczne, od edukacyjnych po sądownicze. Weto to jego tarcza, dzięki której może zatrzymać niechciane zmiany, nawet jeśli sam nie ma wpływu na codzienne decyzje rządu. Nie może jednak zawetować rozporządzeń wydawanych przez rząd, bo nie są to ustawy. Co ciekawe, Prezydent nie ma również możliwości zawetowania ustawy budżetowej. W tym przypadku jego rola ogranicza się do podpisania dokumentu lub skierowania go do Trybunału Konstytucyjnego. Jeśli jednak parlament nie uchwali budżetu w ciągu czterech miesięcy od momentu jego wniesienia przez rząd, Prezydent może rozwiązać Sejm i ogłosić przedterminowe wybory. To bardzo istotne uprawnienie, które daje mu realny wpływ na sytuację polityczną w kraju i może zmusić rządzących do działania, gdy proces legislacyjny staje w martwym punkcie.
Prezydent pełni również funkcję Zwierzchnika Sił Zbrojnych. Oznacza to, że stoi na czele wojska, choć w praktyce jego rola ma głównie charakter symboliczny i strategiczny, a nie operacyjny. Prezydent mianuje Szefa Sztabu Generalnego, dowódców poszczególnych rodzajów sił zbrojnych oraz nadaje stopnie generalskie. Może także, na wniosek premiera, wprowadzić stan wojenny lub stan wyjątkowy, a w razie bezpośredniego zagrożenia – również użyć sił zbrojnych do obrony kraju. W czasie pokoju jego działania wojskowe są ściśle powiązane z decyzjami rządu, zwłaszcza premiera i ministra obrony narodowej.
Prezydent posiada także ważne kompetencje w zakresie wymiaru sprawiedliwości. To on mianuje sędziów wszystkich szczebli – od sądów rejonowych po Sąd Najwyższy – na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Nominacja sędziowska przez Prezydenta ma charakter ostateczny – nie istnieje instytucja, która mogłaby ją zablokować lub zmienić. Podobnie jest w przypadku nadawania stopni generalskich: choć wniosek w tej sprawie składa minister obrony narodowej, to ostateczna decyzja należy do Prezydenta.
Jedną z najbardziej widocznych ról Prezydenta jest reprezentowanie Polski na arenie międzynarodowej. To on prowadzi oficjalną politykę zagraniczną wraz z rządem, mianuje ambasadorów, podpisuje umowy międzynarodowe oraz reprezentuje kraj podczas spotkań z przywódcami innych państw i organizacji międzynarodowych. Prezydent bierze udział w szczytach, wizytach państwowych, konferencjach, a jego głos ma znaczenie zarówno symboliczne, jak i polityczne.
Choć Prezydent pełni ważną rolę, warto pamiętać, że nie może sam uchwalać ustaw, nie kieruje bieżącą polityką państwa, nie sprawuje codziennego nadzoru nad ministerstwami i nie ma prawa samodzielnie odwołać rządu. Jego siła polega głównie na możliwości wpływania i blokowania, a nie bezpośredniego rządzenia. W systemie politycznym Polski to bardziej strażnik i arbiter niż lider wykonujący konkretne polityki. Ale dzięki takim instrumentom jak weto, kompetencje wojskowe, prawo nominacji sędziów i generałów czy funkcja reprezentacyjna za granicą, w kluczowych momentach może odegrać bardzo istotną rolę i wpłynąć na kierunek, w jakim zmierza państwo.
Kacper Cichecki
Komentarze do wpisu (0)